Open brief Doel 2020, 14 september 2020
Doel, een (blijvende) schande voor Vlaanderen
Door Jan Creve, naar aanleiding van de Erfgoeddag
Begin 2019 maakte de havenmeester van Doel bij de Vlaamse Waterweg melding van een belangrijke verzakking aan de kaaimuur van het historische haventje. Meer dan anderhalf jaar later krijgt de man nog altijd geen gehoor en dreigt de kaaimuur van Doel in te storten. De gebeurtenis is niet alleen symptomatisch voor het dossier-Doel, dat momenteel weer in een juridisch moeras dreigt te verzanden, maar evenzeer voor de aanpak – of beter: het gebrek aan aanpak – van het alom aanwezig en waardevol bouwkundig erfgoed in Doel en de onmiddellijke omgeving.
Opgedroogde dialoog
In de zomer van 2018 leek het er nochtans op dat er een definitief einde was gekomen aan de onverkwikkelijke loopgravenoorlog rond Doel. De Vlaamse regering zag na de zoveelste juridische nederlaag definitief af van het Saeftinghedok. Bevoegd minister Ben Weyts (N-VA) liet weten dat over het voortbestaan van Doel niet langer gediscussieerd zou worden. Het behoud van de gehuchten en het poldergebied werd gegarandeerd. Bewoners en actiecomités verklaarden zich vervolgens bereid om binnen de procedure mee na te denken over een (beperkte) uitbreiding van de Antwerpse haven.
Dat leidde begin dit jaar tot een definitieve goedkeuring van het voorkeursbesluit over de extra containercapaciteit voor de haven van Antwerpen. Maar wat Doel betrof, krabbelden het Antwerpse havenbestuur en de Vlaamse administratie terug. Van de beloofde leefbaarheidsmaatregelen kwam zo goed als niets in huis. De dialoog droogde op. En in mei van dit jaar werd ook de studie die scenario's moet uitwerken voor de toekomst van het Scheldedorp zonder verdere uitleg opgeschort.
Daardoor ontstaat heel wat wrevel in de regio. Wat is er nu mis met een dorp waar weer allerlei interessante initiatieven opborrelen? Waar mensen een tweede leven willen geven aan een van de vele leegstaande panden? Of het aanwezige bouwkundig erfgoed willen herwaarderen? De concentratie aan bouwkundig erfgoed in het kleine Doel is trouwens niet min.
Tegen de vlakte
In Doel gingen tot 2010 heel wat waardevolle gebouwen tegen de vlakte. Vaak leek het of de mooiste en belangrijkste gebouwen het eerst werden geviseerd, terwijl de krotten bleven staan. De historische Havenweg in het centrum van het dorp werd in 2008 in twee dagen tijd weggebulldozerd. Daarna volgden een na een de statige dokterswoningen, het Camermanhuis, het oude tramstation, hotel Europa en hotel Jagersrust. Ook in het wijde poldergebied rond Doel werd er gesloopt. Ronduit tragisch is het lot van Hof ter Walle. Verschillende pogingen om de omwalde hoeve te slopen werden verhinderd door actievoerders en de site kreeg in 2010 definitief bescherming als monument. Maar de 18de-eeuwse schuur, waarvan het dak al was weggehaald, behoefde dringende instandhoudingswerken. Twee jaar later stortte de schuur in omdat er in al die tijd niets was gedaan. Acht jaar na die instorting ligt de schuur van het beschermd monument Hof ter Walle er nog altijd bij als een ruïne.
En toch is er ondanks al die zichtbare schade nog opmerkelijk veel bewaard gebleven. In het dorp zitten onder de dikke laag graffiti heel wat waardevolle gevels van burgershuizen uit zowat alle stijlperiodes van de 19de en de vroege 20ste eeuw. Er is het getijdenhaventje met de nog altijd actieve botenvereniging 'De Noord', een kerk met een immer aanwezige kosteres en een authentiek kerkhof eromheen. Er is het vroeg 17de-eeuwse Hooghuis, een laatste (bewoonde) dokterswoning uit de 19de eeuw, het klooster, de oude jongensschool.
Uniek karakter
Sinds 2015 staat Doel weer op de kaart als 'woongebied met culturele, historische en/of esthetische waarde.' Ondanks de zichtbare schade heeft het Scheldedorp een merkwaardig uniek karakter weten te bewaren. Dat is niet anders voor het ruime poldergebied rond Doel. Je vindt er schilderachtige gehuchten, dijksequenties die vijf eeuwen overspannen en de laatste oude polderhoeven. Hoe bijzonder dit alles is, werd al in 2013 uitgebreid gedocumenteerd in een door de overheid bekostigde 'rurale erfgoedstudie'. Maar er gebeurt niets mee. Ondanks de zekerheid dat al dit waardevolle erfgoed bewaard kan worden voor de komende generaties, staat het merendeel verder weg te zakken. Dat staat in schril contrast met de stralende initiatieven in het vlakbij gelegen 'Grenspark Groot-Saeftinghe'. Reusachtige torens overal in de polders, enorme uitzichtheuvels te midden van de nieuw aangelegde natuurgebieden, strakke vormgeving en alles stevig gesubsidieerd met Europees geld. Maar werkelijk investeren in de geschiedenis van de streek? Niets daarvan. Straks staat de polder volgebouwd met torens met als uitzicht een grote ruïne.
Gisteren vond in Vlaanderen de jaarlijkse Open Monumentendag plaats. Dat is elk jaar een dag waarop de Vlaamse overheid tegenover het publiek graag uitpakt met de zorg en de aandacht die ze besteedt aan het bouwkundig erfgoed in Vlaanderen. Doel is daar nog altijd niet bij. Dat valt met de opportuniteiten die het dorp en de regio bieden te begrijpen noch te verdedigen. |